พิธีชงชา (Tea ceremony)

พิธีชงชาคืออะไร

พิธีชงชา (Tea ceremony) หรือซะโด (Sado) คือวัฒนธรรมญี่ปุ่นโบราณที่สืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน หลักๆ แล้วคือการชงชาทานกับขนม แต่ยังมีแนวคิดและวัฒนธรรมแฝงอยู่อีกมากมาย

ประวัติความเป็นมาของพิธีชงชา

ว่ากันว่าพระเอไซเป็นผู้นำชาเข้ามาจากจีนพร้อมกับนิกายเซน ในช่วงคามาคุระ ทำให้ชาและวัฒนธรรมดื่มชาแพร่หลายไปทั่วประเทศ รูปแบบที่เป็นที่นิยมที่สุดเรียกว่าวาบิฉะ (Wabicha) ซึ่งเป็นพิธีที่เน้นความเรียบง่าย คิดขึ้นโดยพ่อค้าชื่อเซนโนะริคิว จนเมื่อเข้ายุคเมจิ ชาวตะวันตกจึงเริ่มรู้จักพิธีชงชา

หัวใจของพิธีชงชา

พิธีชงชาให้ความสำคัญกับแนวคิดแบบ วาบิซาบิ วาบิ หมายถึงความสมถะ ซึ่งรวมไปถึงความไม่สมบูรณ์ด้วย ส่วนซาบิหมายถึงการผุพังไปตามกาลเวลาและความงดงามของความสงบเงียบ

ปรัชญาของพิธีชงชาจึงเป็นการทำจิตใจให้สงบ จัดพิธีในห้องเล็กๆ ตกแต่งอย่างเรียบง่าย ใช้อุปกรณ์ชงชาที่ปั้นด้วยมือ มีความบิดเบี้ยวหรือขรุขระตามธรรมชาติ เพื่อชื่นชมความงามในความไม่สมบูรณ์แบบนั้น

ชาเขียวในพิธีชงชา

ชาเขียวที่ใช้ชงในพิธีชงชาคือชาเขียวแบบมัทฉะ ซึ่งมีอยู่ 2 ประเภท ได้แก่ Usucha ปกติในพิธีทั่วไปจะชงแบบนี้ อีกแบบคือ Koicha หรือแบบเข้มข้น ที่ใส่ผงชามากกว่าทำให้น้ำข้นและสีเข้มกว่า

ชาที่ชงในพิธีจะต่างจากชาเขียวทั่วไปตรงที่ใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่าฉะเซน (茶筅) ในการคนผสมจนเกิดเป็นฟองละเอียด

ขนมในพิธีชงชา

ชาที่ใช้ในพิธีชงชาคือมัทฉะเพียวๆ ไม่มีน้ำตาลหรือการปรุงรส แน่นอนว่า ขม (…) ก่อนดื่มชาจึงมีขนมมาให้ทานก่อน ขนมในพิธีชงชาจะเป็นขนมญี่ปุ่นที่มีรสหวาน ซึ่งจะทำให้ชาที่ดื่มตามไปมีรสชาติดีขึ้น

ขั้นตอนและมารยาทในพิธีชงชา

1. นั่งท่าเทพธิดาตลอดพิธี

2. ระหว่างรอชาจะมีขนมญี่ปุ่นชิ้นเล็กๆ มาให้ก่อน หากมีคิวถัดจากตัวเองรออยู่ให้พูดว่า “โอซาคินิ” (お先に) แล้วทานขนม

2. เมื่อได้ชาแล้ว หากมีคิวถัดจากตัวเองรออยู่ให้พูดว่า “โอซาคินิ” แล้วคำนับผู้ชงด้วยการแตะสองมือบนพื้นหน้าเข่าแล้วโน้มตัวลงไป พูดกับผู้ชงว่า “โอะเทมาเอะ โจไดอิตาชิมัส” (お点前ちょうだいします)

3.ยกถ้วยชาด้วยมือขวาและรองถ้วยด้วยมือซ้าย จะเห็นลายของถ้วยชาหันเข้าหาเรา ให้หมุนถ้วยชาตามเข็มนาฬิกาให้ลายของถ้วยชาหันออก

4.ดื่มชาแบบไม่มีเสียง 2 ครั้ง ครั้งสุดท้ายดื่มให้หมดถ้วยโดยสูดเสียงเบาๆ

5. ใช้ปลายนิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้ข้างขวาเช็ดขอบจากซ้ายไปขวาหนึ่งครั้ง จากนั้นเช็ดปลายนิ้วด้วยกระดาษที่ใช้รองขนม

6. หมุนถ้วยชาทวนเข็มนาฬิกาด้วยมือขวาสองครั้ง เพื่อให้ลายของถ้วยกลับมาอยู่ข้างหน้าเหมือนเดิม จากนั้นชื่นชมลวดลายของถ้วยชาอย่างละเอียด

7. หมุนถ้วยชาทวนเข็มนาฬิกาเพื่อให้ลายของถ้วยชาหันไปทางหน้าผู้ชงชา แล้วคำนับขอบคุณ

องค์ประกอบอื่นๆ

พิธีชงชาจะจัดในห้องแบบญี่ปุ่นซึ่งกำหนดที่นั่งไว้สำหรับแขกและผู้ชงชา ผู้ทำพิธีจะสวมชุดกิโมโน ส่วนแขกจะสวมกิโมโนหรือชุดสุภาพก็ได้ ภายในห้องจะประดับรูปแขวนภาพวาดแบบญี่ปุ่นหรือตัวอักษร พร้อมแจกันดอกไม้ ซึ่งจะประดับไว้ในช่องที่ยกพื้นสูงที่เรียกว่าโทโคโนมะ ทั้งภาพประดับ ดอกไม้ ถ้วยชา และขนมจะสื่อถึงฤดูกาลต่างๆ